Het BOHR effect gebruiken voor verbeterde behandeling en versneld herstel

Speciaal voor alle zorgprofessionals heb ik twee vragen: ben je bekend met het BOHR effect? En gebruik je deze kennis al in je behandeling? Als je op een van deze twee vragen nee hebt geantwoord dan raad ik je aan om even door te lezen want hier ligt een grote kans.

Wat is het BOHR effect?
Waarschijnlijk heb je al weleens van het BOHR effect gehoord en mogelijk zelfs tijdens je opleiding. Dit effect werd voor het eerst in 1904 door de Deense fysioloog Christian Bohr beschreven. Het Bohr-effect is de eigenschap van de hemoglobine dat als de concentratie van koolstofdioxide (CO2) in het bloed toeneemt, de zuurstofafgifte aan cellen toeneemt. Het omgekeerde Bohr-effect treedt op bij een verlaging van de concentratie van kooldioxide. Door veel te ademen, gaat er veel CO2 verloren en geeft het hemoglobine minder zuurstof af aan cellen. De zuurstof wordt normaliter afgegeven aan de omliggende weefsels.

Dit effect kan ook optreden als de pH (zuurgraad) van het bloed afneemt, of de temperatuur en de verdringing van zuurstof uit het hemoglobine toenemen.[1] Het omgekeerde Bohr-effect betekent dat hemoglobine in het bloed juist meer zuurstof opneemt.

Wat betekent dit precies?
De CO2 die nodig is om het BOHR effect positief te laten werken (dus voldoende zuurstofafgifte aan de weefsels) raken mensen kwijt als ze teveel ademen en bouwen ze juist op als ze minder ademen. Mensen die door hun mond ademen verliezen te snel te veel CO2 en hebben een chronisch tekort aan zuurstof in hun lichaamscellen (hypoxia) door een gebrek aan CO2 in het bloed. Vaak treedt dit op in combinatie met chronisch hyperventileren (meer dan 10-12 keer ademen per minuut in rust). Dat zal ik hieronder uitleggen.

1. Hyperventilatie: er wordt teveel (uit)geademd
Wanneer je te veel ademt, adem je extra veel koolzuurgas (CO2) uit. Onder teveel ademen versta ik meer dan tien keer per minuut in rust. Maar ook tijdens inspanning geldt deze regel. Mondademhaling ligt veelal ten grondslag aan teveel (uit)ademen omdat er te snel teveel CO2 wordt uitgeblazen.

2. De basisconcentratie CO2 in het bloed daalt
Je ademt gelukkig nooit alle CO2 uit je bloed uit: Er blijft altijd een basisconcentratie CO2 achter. De basiswaarde hoort rond de 40 mmHG (millimeter kwik) te zijn, dan heb je een gezonde ademhaling. Wanneer je hyperventileert (en/of door je mond ademhaalt), zal de basisconcentratie CO2 in het bloed te sterk dalen.

3. De hemoglobine kan de zuurstof niet meer loslaten
Dit CO2-arme, zuurstofrijke bloed stroomt langs lichaamscellen die actief zijn. Die cellen willen graag nieuwe zuurstof ontvangen. De toename van CO2 in het bloed moet de prikkel aan de hemoglobine geven om de zuurstof los te laten. Maar doordat je begint met een geweldige achterstand (de concentratie CO2 is erg laag) moet eerst moet die concentratie oplopen naar het normale niveau (40 mmHG) waarbij nog maar weinig zuurstof losgelaten wordt. Pas wanneer het daar duidelijk boven komt (vanaf 45 mmHG) gaat de hemoglobine veel zuurstof loslaten.

4. Het resultaat: slecht doorbloedde weefsels
Het resultaat is dat de lichaamscellen van mensen die hyperventileren chronisch te weinig zuurstof ontvangen. Neem hierbij ook nog eens mee dat bloedvaten vernauwen onder invloed van een afname van CO2 en de basis voor vertraagd herstel of zelfs het gemakkelijker oplopen van letsel is gelegd.

Het BOHR effect gebruiken voor verbeterde behandeling en versneld herstel
Letsel, ontstekingen, breuken of spierscheuren zijn gebieden waar de zuurstof rijkelijk zou moeten vloeien en de bloedvaten gedilateerd zouden moeten zijn. Door cliënten of patiënten te trainen in het verbeteren van hun (neus)ademhaling, het vergroten van hun CO2 tolerantie en dagelijks ademoefeningen te laten doen (of op zijn minst tijdens de behandeling) verbetert dit het effect van de behandeling en versnel je het herstel. Mede door verbeterde zuurstofafgifte, verbeterde doorbloeding en activatie van het parasympathisch zenuwstelsel. Zelf heb ik meerder cliënten met veel succes versneld van klachten afgeholpen (zoals bijvoorbeeld frozen schouder) door deze wetenschappelijk bewezen principes toe te passen en door te vertalen naar een verbeterde ademhaling.

En in het geval van ALS lijkt juist het omgekeerde BOR effect relevant: door verminderde werking van de ademhalingsspieren en dan met name het middenrif neemt de CO2 concentratie teveel toe en ontstaat Hypercapnie, en geeft het juist andere klachten zoals hoofdpijn, duizeligheid en slaapstoornissen. Hier zou je mogelijk met Ademcoordinatieoefeninen veel winst kunnen boeken doordat deze oefeningen zich richten op een lange volledige uitademing en het middenrif stimuleren.

Wil je meer weten over het BOHR effect en de oefeningen die je als zorgprofessional in kunt zetten? Doe dan mee met de training ‘Ademfysiologie voor zorgprofessionals‘ Dan komen dit en nog vele andere thema’s aan bod.

Gebruike bronnen:
Wikipedia (Het Bohr effect)
Buteyko-instituut