Ode aan de Nervus Vagus

Nervus Vagus
De nervus vagus is de ‘tiende hersenzenuw’. Het is de belangrijkste parasympathische zenuw van ons autonome zenuwstelsel en de zenuw speelt een belangrijke rol bij ontspannen en herstellen. Zo vormt deze zenuw een belangrijke schakel in de connectie tussen lichaam en geest, waarover hieronder meer. Kortom, wanneer we het hebben over stress en burn-out, dan speelt de nervus vagus een grote rol.

In dit stuk lees je wat de nervus vagus is, welke functie ze heeft, en hoe je je voordeel kunt doen met deze kennis wanneer je last hebt van stress of het moeilijk vindt om te ontspannen.

Waar hebben we het over?
Ons autonome zenuwstelsel controleert alle automatische processen in ons lichaam. Voor het verteren van je eten hoef jij bijvoorbeeld niets te doen; net als het verhogen van je hartslag en het aanpassen van je bloeddruk. Dit kunnen we rustig aan ons lichaam overlaten.

Het autonome zenuwstelsel bestaat uit een sympathisch deel en een parasympathisch deel. Het sympathische deel regelt processen die gaan over inspanning en actie en het parasympathische deel gaat over ontspanning, herstel en rust. Als het goed is wisselen deze systemen elkaar in een goede balans af, de hele dag door; en ook dit gaat vanzelf. Je werkt een uurtje hard door, en daarna ga je lekker ontspannen. Vooral ‘s nachts, wanneer je slaapt, is het parasympathisch systeem actief en worden alle herstelwerkzaamheden uitgevoerd.

De nervus vagus is de belangrijkste ‘parasympathische zenuw’. Ze vertakt zich vanuit de hersenstam naar onze organen (zoals de darmen, de maag, het hart en de longen) en is van grote invloed op de eerder genoemde automatische processen zoals ademhalen, spreken, slikken, de hartslag, de bloeddruk, horen, proeven, verteren en de blaasfunctie. De nervus vagus creëert de rustige variant van deze processen.

De functie van de nervus vagus
De nervus vagus communiceert twee kanten op: van het brein omlaag naar je lichaam, maar ook vanuit je lichaam omhoog naar het brein. De zenuw vervult een belangrijke rol in het bewerkstelligen van de ontspannen-modus van ons lichaam. Daarnaast speelt de zenuw ook een rol in ons mentale welzijn. Ook spoort de zenuw de productie van neurotransmitters aan, waaronder GABA, wat een inhiberende (remmende) werking heeft op ons zenuwstelsel. De functie van de nervus vagus is kortom het bewerkstelligen van voldoende rust en herstel in je lichaam, zodat je je goed voelt.

De nervus vagus en ons ‘tweede brein’: de darmen
Zoals je vast weleens hebt ervaren, bestaat er een sterke link tussen je brein en je darmen. Wanneer je een spannende presentatie moet geven, kun je last krijgen van je darmen. Je denkt dat aan mogelijke negatieve scenario’s en deze gedachtes vinden hun weg naar je darmen.
In wetenschappelijk onderzoek is ontdekt dat de nervus vagus razendsnel communiceert tussen het brein en de darmen; en dat gaat twee kanten op; onze mentale gesteldheid kan onze darmen beïnvloeden en junkfood kan onze mentale gesteldheid net zo goed beïnvloeden.

Activiteit van de nervus vagus wordt vooral in verband gebracht met een positieve invloed op onze darmen. Stress daarentegen remt de activiteit van de zenuw en heeft zo een ongunstig effect op de darmen, de darmflora en de spijsvertering.

Problemen in de werking van de nervus vagus
Het functioneren van de nervus vagus wordt beïnvloed door stress, waarbij je ook kunt denken aan fysieke stressoren zoals alcohol, roken, slecht eten, slecht slapen en niet sporten. In het licht van burn-out zijn deze fysieke stressoren interessant. Wanneer je langdurig te veel stress ervaart, raakt je lichaam uitgeput. Op reserve-energie kunnen we nog lang door blijven gaan, alleen heeft dat wel een effect op onze slaapkwaliteit (we blijven ‘s avonds hyper of worden vroeg wakker), en op termijn hebben we geen fysieke energie meer over om te sporten. Hier zien we dus dat burn-out een vicieuze cirkel is, wat vraagt om een lange periode van ontspanning, rust en geduld.

Wanneer de nervus vagus te weinig actief is, krijg je last van psychosomatische klachten. Denk hierbij aan hoofdpijn, spanning in de nek- en schouder spieren, verteringsproblemen en rugpijn.

Wanneer je het moeilijk vindt om weer te ontspannen na een stressvolle situatie, dan kan er sprake zijn van een nervus vagus die maar moeilijk op gang komt. Dit zou kunnen leiden tot o.a. chronische vermoeidheid, spijsverteringsstoornissen, depressie, migraine en angst(stoornissen). Dit klinkt allemaal erg vervelend, en dat is het ook. Gelukkig zijn er ‘oplossingen’.

Nervus vagus stimulatie
Nervus vagus stimulatie – die term heb je vast nooit eerder gehoord?
Door de nervus vagus te stimuleren, kun je psychosomatische klachten geleidelijk laten afnemen. Hierbij is het goed om te onthouden dat we de nervus vagus kunnen zien als een belangrijke connectie tussen lichaam en geest, die beide kanten op communiceert (denk aan het voorbeeld van een spannende presentatie en je darmen). We kunnen de zenuw dus stimuleren vanuit ons lichaam, maar ook vanuit onze gedachtes en emoties.

Een aantal zaken zijn in verband gebracht met activatie van de nervus vagus:

• ademhalingsoefeningen
• meditatie
• sport, voornamelijk yoga
• omega 3
• zingen
• koud water
• lachen
• knuffelen
• massages.

Uit eigen ervaring weet je waarschijnlijk dat dit soort activiteiten je een goed gevoel kunnen geven. Ze kalmeren, verzachten en herstellen zo de balans.

Vooral de ademhalingsoefeningen zijn uiteraard interessant. Ademen is zoals je nu langzamerhand weet een lichaamsproces dat zowel automatisch verloopt, als bewust te beïnvloeden is. Het is dé ingang tot ons autonome zenuwstelsel. Door langzamer en ontspannen adem te halen, komt ons autonome zenuwstelsel op termijn tot rust.

Conclusie
De belangrijkste conclusie van dit stuk is dat we de kracht van ademhalingsoefeningen niet moeten onderschatten. Ze maken ons fysiek gezond; ze helen ons.

Wanneer er sprake is van chronische stress, dan kan het gebeuren dat je lichaam op op gegeven moment moeite krijgt met ontspannen; je blijft als het ware ‘aan staan’. Weer leren ontspannen is een proces dat vraagt om geduld en vertrouwen. Ons lichaam is ongelofelijk intelligent en is absoluut in staat om een goede balans terug te vinden. En met de oefening en theorie in het volgende hoofdstuk ga je daarmee aan de slag.