Steven
De kracht van onze ‘masterswitch of life’ en de lol van freediven
- Geschreven op:
Sinds een tijdje ben ik begonnen met freediven (duiken zonder extra zuurstof). Ik was al spelenderwijs aan het proberen hoe lang ik onder water kon blijven door het toepassen van bepaalde ademtechnieken maar sinds we in Mexico zijn en we kunnen duiken in cenotes (zoetwatergrotten) is het freediven echt begonnen. Ik las verschillende boeken over freediven en leerde meer een meer over onze ademhaling en de veranderende fysiologie als we onder water gaan met ons gezicht. Zodra we namelijk onder water gaan met ons gezicht gebeuren er een aantal slimme zaken in ons lichaam. Zaken die in je voordeel kunnen werken, ook als je niet wilt freediven.
Oeroude verbinding met de zee
De verbinding van de mens met de oceaan zit diep. Ieder van ons begint zijn leven drijvend in vruchtwater dat bijna dezelfde samenstelling heeft als oceaanwater. Het is ‘pas’ 500 miljoen jaar geleden toen de eerste visachtigen voorzichtig het land op kropen. Onze verre voorouders zijn dus de vissen en wij dragen nog altijd genetisch materiaal bij ons uit die tijd. Onze eerste fysiek kenmerken zijn zelfs visachtig. Een embryo van een maand oud krijgt eerst vinnen, geen voeten; het is slechts één foutief gen verwijderd van het ontwikkelen van vinnen in plaats van handen. In de vijfde week van de ontwikkeling van een foetus heeft het hart twee kamers, een kenmerk dat we met vissen gemeen hebben. En menselijk bloed heeft een chemische samenstelling die verrassend veel lijkt op zeewater.
Een baby zal in een natuurlijke reflex een schoolslag maken wanneer hij of zij in de eerste weken onder water wordt geplaatst en kan comfortabel zijn adem ongeveer veertig seconden inhouden, een stuk langer dan veel volwassenen. We verliezen dit vermogen alleen als we leren lopen. Maar als ons gezicht weer in aanraking komt met water dan komt deze oeroude reflex weer tot leven.
(tekst gaat verder onder de foto)
Masterswitch of life
Deze unieke reflex hebben we allemaal. Al het leven vindt namelijk zijn oorsprong in de zee. Daarom is het ook makkelijker om je adem in te houden onder water. Zodra ons gezicht het water raakt vertraagt onze hartslag, vernauwen onze bloedvaten zich en past ons metabolisme zich aan. Alsof we ons weer herinneren hoe het ooit was: leven in het water.
In 1963 ontdekte Per Scholander, een in Zweden geboren onderzoeker die in de Verenigde Staten werkte, een Master Switch of Life bij gewervelde dieren – een slimme verdediging tegen verstikking. Voor mensen is het een knipoog naar onze slapende amfibische reflexen. In eenvoudige bewoordingen is het de reactie van het lichaam op onder water zijn. Zodra we ons gezicht in het water plaatsen, treft een serie van fysiologische reflexen onze hersenen, longen en hart. Toen je moeder zei dat je ‘water in je gezicht moest spetteren’ als je overstuur bent, was ze iets op het spoor.
Wat gebeurt er met het menselijk lichaam als het een arena betreedt die gewoonlijk is gereserveerd voor het leven in zee? Als een duiker afdaalt, begint het bloed weg te stromen van de ledematen naar vitale organen. Dit rangeren – ook wel perifere vasoconstrictie genoemd – van minder belangrijke gebieden helpt de hersenen en het hart langer van zuurstof te voorzien, waardoor de tijd dat een duiker onder water kan blijven wordt verlengd. Wanneer een duiker afdaalt tot 90 meter – een diepte die vaak wordt bereikt door moderne freedivers – vullen de bloedvaten in de longen zich met bloed, waardoor ze niet kunnen instorten. Hoe dieper een mens afdaalt, hoe sterker de perifere vasoconstrictie wordt. Wat merkwaardig is, is dat Scholander ontdekte dat een persoon alleen zijn gezicht in water hoeft onder te dompelen om deze levensreddende reflexen te activeren. Maar deze reacties kunnen alleen worden veroorzaakt door water en het moet koeler zijn dan de omringende lucht.
Gebruik maken van de Master Switch als freediver
Tegenwoordig gebruiken freedivers de Master Switch in hun voordeel, maar het is niet zonder risico. Dit is wat er in het lichaam gebeurt als een zwemmer een diepe freedive maakt:
– Eerste 10 meter: Met de longen vol lucht, moet de zwemmer peddelen om af te dalen.
– Eenmaal voorbij de tien meter: de druk op het lichaam verdubbelt en de longen krimpen. De zwemmer heeft nu een neutraal drijfvermogen en voelt zich gewichtloos. En hierna gebeurt iets buitengewoons: de oceaan trekt de duiker naar beneden. Zwemmen is niet meer nodig.
– Op 30 meter: de druk verdrievoudigt en het oppervlak van de oceaan is nauwelijks zichtbaar.
– Op 50 meter: De duiker ervaart hoge niveaus van koolstofdioxide en stikstof in de bloedbaan, waardoor een droomachtige toestand ontstaat.
– Op 75 meter: de druk is nu zo extreem dat de longen krimpen tot de grootte van een kleine appel en het hart klopt met de helft van zijn normale snelheid om zuurstof te besparen. Sommige freedivers melden een hartslag van slechts 14 slagen per minuut
– Op 100 meter: dit is waar de Master Switch echt van pas komt. Er is een vrije stroom van bloed en water in de borstholte terwijl de borstkas instort tot de helft van zijn oorspronkelijke grootte. De effecten van stikstofnarcose zijn zo sterk dat duikers vergeten waar ze zijn, wat ze doen en waarom ze zich op zo’n donkere plek bevinden. Hallucinaties komen vaak voor, evenals het verlies van motorische controle.
De master switch maakt niet onsterfelijk
Als een duiker omdraait en begint te stijgen, keert de Master Switch ook om. De hartslag neemt toe en het bloed stroomt terug in de aderen en slagaders en organen. De longen doen echter te veel pijn om te ademen en het zicht vervaagt. De borst verkrampt van de opbouw van kooldioxide. Een duiker moet zich haasten of hij loopt het risico een black-out te krijgen. Als er een black-out optreedt, kan een duiker maximaal twee minuten onder water blijven. Na twee minuten wordt het lichaam wakker en ademt het nog een laatste keer voordat het sterft. Als een duiker tegen die tijd is gered en naar de oppervlakte is gebracht, zal hij of zij de broodnodige lucht inademen en waarschijnlijk overleven. Als de persoon nog steeds onder water is, zullen hun longen zich vullen met water en zal hij of zij verdrinken. Het is dan ook belangrijk om de basisregel van het freediven te hanteren als je dieper wilt dan vijf meter: duik nooit alleen! En een logische tweede regel is: lees je in en oefen rustig.
Kracht van onze ademhaling
Oude culturen wisten alles van de Master Switch en gebruikten hem eeuwenlang om sponzen, parels, koraal en voedsel honderden meters onder het oppervlak van de oceaan te oogsten. We dragen in ons latente vermogens die ons verbinden met de walvissen en dolfijnen, een sleutel uit ons verre verleden. En deze wereld ontdekken begint bij meer kennis van je ademhaling.
Gebruike bronnen:
“Freediving.” Wikipedia.
Nestor, James. Deep. Mariner Books, 2014.
Scholander, P. F. “The Master Switch of Life.” Scientific American Magazine. December 1963.
